Interview excerpt, Talita Kwambate
Interview #1 (121)
17 January 1996

T Se, loko Maguiguana ari halenu, i vugevengo bya yena.... Se, loko afikile, kufikile bava, akombela ka bava, aku, "Tshama." Lahaya ningakuyakela kona lahaya. A kuni neta wa wukulu wa kwati.... Se, loko atshamile lahaya a mutini wa kokwana, kutalile a tintombi swinene. Kokwana Fuweli. Ayokandzela swakudja. Vamunyika ko lahaya.... Se, loko swiendla sweswo, se oqaleka futsi. Se, kula kuhuma nyakanyaka. Kulavekile swaku kokwana, amunyika tintombi le tinga la kaya.... Se, loko amaha sweswo, se kokwana aswivona swaku "Yah! A munhu lweyi, mpela angahati hi kahle." Abala papila, abzela valungu le, ata ku i kona Maguiguana, hi kutsutsuma.... Se, valungu, vatlela vamuvutisa, vaku, "I ko halenu?" Aku, "Ina." Se, valungu vata, hi tihanti. Vafika vaku, "U mana uphi Maguiguana?" Aku nako, nako.... Se, loko vaendlile leswi, valungu, vayo tlela, vaqonda le ka tihanxi ta vona. Vaya fika, vaswivona swaku, i kona, atumbelile kola henhla. Se, tinyikana hi swibamu.... Valwile se vangamukoti, se vamudemeta, angawa hansi.... Vamudemeta, se vamudlaya.... Se, vatshema nhloko, vaveka ka xibya [?] xikulu, varhwexa a make wa yena.... A xibya, xa xikulu, vaxihambile.... Se, vafamba vaqonda Xilungwini, kuhala, vangaya koho, ka Tchai-tchai....

Se, loko vafikile ka ndawu leyi, se loko vakulumile ni valungu lava, van'wanyana vaku "Ayi kona, lweyi mulungu, ahikubzelile swaku, loko umukuma, loko mumubile, ungamudlayi yena, hivitanini se wena uwonile ungamudlaya."... Se, mulungu lwiya, na yena, akwata atiduvula futi na yena.... Se, ahluliwa hi timhaka hi thothi tingamudjetetela, va ku ahikhomisani.... Se, hi loko kutani valungu lavaya, kokwana wa mina, aangari hosi, se vazile vateka a hosi, vamunyika, hiku komba a xikelema, lexi xivahlupa hala.... Eee-hee, se loko swiendlisile swoswo, se vanyikile kokwana, vaku, "Fuma." Se, loko afumile ka tiko leri, rive ra yena, hinkwaro, se ndzaku, alova, se vateka a hosi, futi vanyika a n'wana wa Munyamana, Hodeya.... Se, vahanyisa swoswo tikweni, vatshamisisa sweswo, ari mfumi, ari hosi. Hodeya asuka, aya le, tinthaveni, ayela mfula, a va vejene.... Aningi kuni leswiya, swa VaSotho, kuhala, swa VaVecha, lava vaku vativa a kunisa mfula, a VaKwena...VaSotho, VaKwena.... Avaswitiva vona, aniku kokwana, asuka ni male, aya valuva, aku "Mina nikombela leswaku, munivuyisela mfula."... Aya ko, ka vona, kohala Vecha....
Ruti A tinthaveni, ni le Vecha, i kun'we kun'we?
T Ee, aniswitivi mina, notwa swaku kuna Vecha, kungani tinthaveni.... Ina, nkarhi wa nkarhi wa nguva, aya, ko le ka vona. Loko ari koli, aatshamile, akhuluma na vona. Mfula yo-wo. Yina, ahari ko le.... A bava wa mina, ah! Aswotiviwa hi vo va vakulu. Bava, aangayi. Vo le, le VaVecheni, ka le va VaKwena, leswi vaendla ku swona, ka xilungu le xihala. Swaku dlaya vanhu vatirhisa, vaendlela male. Khale avanga mhaka swona. Avatirhisa kuendlela a tilo, akunisa a mfula.... Awulandza mas, hikuva yena, angalavi swona. Akungayi yena, arhumela mukon'wana wakwe, Xipembene, waka Chauke....Aswitiva leswaku yena, ari wa khale, lweyi namurhuma le, ari yena ingari nkoza, ya va kokwana lava, vangalova.... Hi mhaka, nsati wakwe ko lano, angamutekile, na yena waka Chauke, vamakwavo....
 [tape change, some words missing]
T .... Asungula hi ximumu, loko xisungula, nkarhi ka xona, se aya Vecha. Se loko afika le, vangamurhuma, se avuya na ye, MuSotho lweyi, ataku lani, bava wa wena, aya kona, hi lweyi. Munhu wa kona.... Aswitsikile a nkarhi wa lowu, vangalova hi wona, vatsweli va yena, se asala yena, aendla hi koveni, aba tinhlolo. Se ativa leswaku, la tikweni ningaendlisa ku yini xana?... Aayina, hikuva vatamukomba leswaku wena, famba ubzela bava wa wena, lweyi angakugudula, se lweyi angakubibula, itabzela bava wake na yena, lweyi wa khale lweyi, leswaku a tiko, aripinduki hi yini xana?... Aendla leswi, akhombela le ka bava wa yena, lweyi Kwambate, akhombela ka bava wa yena, aku wena, bava, bzela kokwana lweyi, Munyamana, leswaku nikhombela a tilo leswaku ripinduka.... Se, loko aendlile sweswi ke, se atava ayikomile mamba, asuka ni mbuti yakwe, na byala, aya le ka kokwana wakwe, lweyi angatswala bava wa wena, se aya ya pahla, aku kokwana, nikhombela a tilo kuripinduka.... Anirivona, avahalandza swa xinguni khale. Se, bava pe, ari n'wana wa mutsongo wa kulandzela, a xilungu. Se, kuyota lweyi, kokwana afambela ka yena, afika ahamba gandzelo, ra nkanyi. Aveka mbita, valava huku, vayidlaya ko lahaya, vapahla ko lahaya. Aku "La, i gandzelo ra mina, ra mfula, loko kufika nguva." ... Ee! Namutsundzuka mara anihamutiva, notiva, notwa leswaku vari i MuKwena. Se, vito rakwe, ah! Aniharitivi. Se, lahaya, angafika a mhaka ko lahaya, avotwa leswaku a vatsongwana lava kutani nyana, kufana ni lwiya n'waxinwanyetani, iri vona vafambaku vaya ka mati. Ee-hee. I nkama lowuya wa tilo, leswiya wa ximumu lexiya, vaya vaya ka mati. Se, vafamba vafika vacheletela lahaya, ka mbita liya, yitala, yiza yidibetela a mati lawaya....
T  Anziri leswi ni zaka [?] niswihlaya leswiya, swilandzana ni sweswi, avaswiendla valungu, swa ka Maguiguana. Ari xinguni xa koseyu, hiku avoxaselana.... Andziri leswi, avalwa, avalwa hi matlari. Lava xilungu lava, valwile hi xibamu.... Maguiguana ari MuNguni hikusa avari xingunini, ee.... Kokwana ari MuNguni, aangari MuNguni, ava xinguni hikusa, hivula mahanyela ya xona, hikuva vona avalwa hi kuxasela. Se, wavona a tiko hinkwaro, valwile, avalwa hi swibamu. Se, kambe hinkwavo va xilungu. Kambe hi swivongo vana swa vona. Ayi VaNguni. Kokwana waka Mundlovu. I yena angatumbunuxa kokwana lweyi angatswala bava.... Ayomukiyelela, ingani aya vona swaku hah! A munhu lweyi wa kuta i vuxaka ka mina, anidjikela.... A ntwananu wuwonikile la ka tintombi. Se, la angalava kubanga kutani la mutini, kuza abanga. Se, kokwana aku, "Oh!" Iya mahlweni. Aku, "Hela ka leswi. Aswimakaki leswi, itaninghenela. Ningo yini." Se, loko vamuvutisa valungu leyi, vaku "Munyamana, wokudubala." "Oh, i kona... Ina, avamuswekela. Vamunyika kole. Swaku angahumelile.... Ina, agangisile lava va tintombi, leti timukandzelaku swakudja. Se, watilava.... A tintombi atipfumelile. Enquanto vaswivona swaku ahinene lomu ataku hi kona.... Angatanga na yena."... Se, kuyota a nkarhi lowu, vangamudlaya se kuta a nyini wakwe. Se, vatamukomba se hi yena angarhwala a nhloko leyi. Vadjikela ka Tchai-tchai....

Transcribed with the assistance of Alda Saute, Minneapolis, MN, June 1996.